سامانه اطلاع رساني روستاي بالاجاده

گیاهان داروئی بالاجاده

اگر مروري بر متون ديني خويش بكنيم، خواهيم دريافت كه رهبران ديني و آسماني بدون استتثنا به نقش گياهان دارويي در مداوا ومعالجه بعضي از بيماريها اشاره نموده و مصرف آنها را تجويز مي كرده اند .
از همه اينها بالاتر در قرآن كريم نيز به تعدادي از گياهان اشاره گرديده كه امروزه نقش دارويي بودن آنها بر همگان روشن و مبرهن است . گياهاني همچون زيتون ، انار ، خرما ، انگور ، عدس ، ماش ، پياز ، انگبين(محصول يك گياه دارويي) و غيره از شناخته ترين آنها بشمار مي روند .

اگر مروري بر متون ديني خويش بكنيم، خواهيم دريافت كه رهبران ديني و آسماني بدون استتثنا به نقش گياهان دارويي در مداوا ومعالجه بعضي از بيماريها اشاره نموده و مصرف آنها را تجويز مي كرده اند .
از همه اينها بالاتر در قرآن كريم نيز به تعدادي از گياهان اشاره گرديده كه امروزه نقش دارويي بودن آنها بر همگان روشن و مبرهن است . گياهاني همچون زيتون ، انار ، خرما ، انگور ، عدس ، ماش ، پياز ، انگبين(محصول يك گياه دارويي) و غيره از شناخته ترين آنها بشمار مي روند .
                                                                                                         

نرویــد بــر زمیــن هرگـز گیـاهــی                  که ننوشته است بر برگش دوائی

 وجود ۱۱ اقليم از ۱۳ اقليم شناخته شده جهان، برخورداري از ۳۰۰ روز آفتابي در سال و اختلاف دماي ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتيگرادي ميان سردترين و گرمترين نقطه در كشور، شرايط مساعدي براي كشور پهناور ايران به لحاظ بهره مندي از يك اكولوژيك منحصر به فرد فراهم كرده است، اين شرايط زمينه رشد و نمو گياهان وحشي و دارويي را در كشور مساعد كرده است، به طوري كه هم اكنون بيش از ۹۰ درصد گونه هاي گياهي جهان در ايران وجود دارد و همين امر كشورمان را در زمره مستعدترين كشورهاي جهان براي توليد گياهان دارويي قرار داده است. استفاده از گياهان دارويي در قالب طب سنتي براي درمان بيماري ها و مصارف ديگر در صنايع غذايي و بهداشتي از دير باز مورد توجه بوده است، ولي در چند ساله اخير با گرايش مردم به استفاده از داروهايي با منشأ گياهي به دليل عوارض جانبي و سوء داروهاي شيميايي توجه جهانيان به اين بحث بيشتر شده است.از سوي ديگر، تأكيد سازمان بهداشت جهاني در جايگزيني تدريجي مواد طبيعي به جاي مواد شيميايي موجب شده تا كشورهاي مختلف جهان نسبت به سرمايه گذاري، برنامه ريزي كشت و توليد انبوه گياهان دارويي در سطوح صنعتي و استفاده از آن در صنايع دارويي، بهداشتي و غذايي اقدام كنند. چنين توجه و اقبالي به سوي گياهان دارويي، كشت و تجارت آن را در جايگاه اقتصادي مناسبي قرار داده است. به طوري كه برآوردها حاكي از ده ها ميليارد دلار گردش مالي حاصل از پرداختن به اين تجارت است، اما با توجه به قابليت هاي كشورمان كه ذكر آن به ميان رفت و نظر به پيشينه كهن استفاده از گياهان دارويي در ايران، چنين به نظر مي رسد كه هنوز نتوانسته ايم از ظرفيت هاي موجود در كشور بخوبي بهره برداري كنيم، در جايگاه مناسبي در عرصه تجارت جهاني گياهان دارويي بيابيم.
استان گلستان در زمينه طب سنتي گذشته پرافتخاري داشته و دانشمندان زيادي از جمله سيد اسماعيل جرجاني كه از چهره هاي درخشان اين ديار بود باعث گرديده اين منطقه همواره مهد علم و تمدن روز باشد ، جهت احياء و بازگرداندن اين سيادت فراموش شده طب سنتي و داروهاي گياهي كه گياهان سنگ بناي آن مي باشند لازم است توجه جدي در خصوص گياهان داروئي صورت گرفته و در اين زمينه اقدامي اساسي بعمل آيد. اولين‌ اقدام‌ دراين‌زمينه‌، شناسايي گياهان‌ داروئي‌‌، شناسايي‌ رويشگاهها ، بررسي نيازهاي اكولوژيك ، جمع‌آوري‌ بذر آنها ، كشت‌ گياهان‌ و اهلي‌ كردن‌ آنها ميباشد .اين تحقيق با هدف شناسايي ‌گياهان داروئي و تعيين پراكنش آن در سطح استان مورد بررسي قرار گرفته است .
بر اساس تحقيقات انجام شده نگارنده در استان گلستان بیش از 409 گياه داروئي متعلق به 95 خانواده گياهي می باشد كه 156 گونه آن در اراضي جنگلي ، 98 گونه در اراضي مرتعي , 47 گونه در اراضي زراعي , حاشيه جاده ها , اماكن شهري و روستايي و همچنين 108 گونه بصورت مشترك در اين اراضي پراكنش دارند . گياهان داروئي استان بر اساس فرم رويشي آنها شامل 83 گونه درخت , درختچه و بوته ، 189 گونه چندساله علفي و 137 گونه يكساله و دوساله مي باشند .
با توجه به تجربیات اینجانب در شناسایی گیاهان دارویی استان گلستان ، معرفی گیاهان دارویی بالاجاده حداقل کاری بود که بایستی انجام می دادم لذا این مقاله را به همه مردمان با فرهنگ بالاجاده تقدیم می نمایم . بالاجاده بخاطر ویژه گی های جغرافیایی منحصر به فرد آن و بکر و دست نخورده بودن از تنوع گیاهی خوبی برخوردار است بر اساس مطالعات انجام شده اینجانب، بالاجاده دارای 197گونه گیاهی متعلق به 69 خانواده گیاهی می باشد ، همچنین شناسایی گیاهان داروئی بالاجاده نشان می دهد بالاجاده دارای بیش از 89 گونه گیاه داروئی است که شامل گیاهان درختی ودرختچه ای ، بوته ای ، فورب ، گراس و نهانزادان آوندی است . گونه های دارویی بالاجاده متعلق به 47 خانواده می باشند که خانواده های کاسنی و نعناعیان بیشترین گونه را در میان خانواده ها گیاهی برخوردارهستند.

در صفحه ی بعد به شرح مختصری از برخی از گیاهان دارویی بومی بالاجاده می پردازیم
( با ما همراه باشید )

آویشن

* نام علمی :Thymus kotschyanus Boiss & Hohen

* نام خانواده :Lamiaceae

شکل1 : گیاه آویشن

آویشن گیاهی است پایا پر شاخه و دارای ساقه های چوبی به صورت بوته های کوچک کوسنی شکل به ارتفاع 10 تا 30 سانتیمتر دارای برگ های کوچک لوزی شکل و متقابل به رنگ خاکستری روشن ، گلها کوچک ، متعدد ، معطر به رنگ سفید یا گلی و مجتمع به صورت دسته هایی در انتهای ساقه قرار گرفته است .

پراکنش جغرافیایی : این گیاه در تمام مراتع کوهستانی استان شامل مراتع بندرگز ، کردکوی(درزانوی بالاجاده) ، گرگان ، علی آباد ، مینودشت ، و کلاله رویش دارد و دامداران به شکل سنتی از آن استفاده می کند .

خواص درمانی : سر شاخه های گیاه به صورت دم کرده جهت بر طرف کردن درد های مفاصل و معده ، بخور آن جهت رفع سرماخوردگی و نیز پودر آن به عنوان چاشنی و ضد نفخ مصرف سنتی دارد .

شوید

* نام علمی گونه : Anethum graveolens L.

* نام خانواده : چتریان یا Apiaceae

گیاهی علفی یکساله ، معطر برنگ کلمی با ریشه ای نازک ، دوکی شکل ، ساقه با ارتفاع 40-120 سانتیمتر ، لوله ای ، شیاردار ، منشعب ، برگهای قاعده ای سه گوش . میوه ها بیضوی یا گرد و مسطح که از دو بخش تشکیل شده است و رنگ قهوه ای شکلاتی دارد.

پراکنش : این گیاه در اکثر نقاط ایران بعنوان یکی از سبزیجات رایج کاشته می شود.

خواص درمانی : تخم شوید همچنین برگها بعنوان مدر ، زیاد کننده شیرمادران ، لاغر کننده و پایین آورنده چربی خون مصرف سنتی دارد.

رازی

* نام علمی گونه : Humulus lupulus L.

* نام خانواده : Cannabinaceae

شکل2 : گیاه رازک

رازک یکی از گیاهان دارویی و صنعتی پرارزش بوده و دارای ریزوم خزنده و ساقه رونده که ارتفاع آن به 15 متر می رسد . گیاهی است دوپایه ، گلهای ماده به شکل مخروط که میوه آن حاوی غده های تراوشی زرد رنگ بنام لوپولین که مزه تلخ و خوشبو دارد. متاسفانه نسل رازک در حال انقراض می باشد. گل های این گیاه از اواخر خرداد شروع و اوایل پاییز میوه ها می رسند در هر هکتار رازک دوتن محصول تولید می کند که آن را به کارخانه حمل تا عملیات لازم انجام و ماده حاصل که همان لوپولن بوده به صورت پودر و گرانول تهیه گردد.

پراکنش : این گونه در بندرگز ، کردکوی بویژ ه در بالاجاده ، گرگان ، علی آباد و تنگراه جنگل گلستان بر روی پرچین ها و محل های آبگیر رویش دارد.

خواص درمانی : از نظر دارویی خواب آور و اشتها آور و تحریک کننده دستگاه گوارش و تقویت کننده اعمال کلیه دستگاههای بدن ، آرام بخش ، مدر و تصفیه کننده خون و ...می باشد ، از نظر صنعتی در صنعت الیاف ، در تهیه پارچه های خشن ( کرباس) و طناب و از میوه آن در تهیه نوشابه ها مورد استفاده قرار می گیرد.

گل گاوزبان

* نام علمی گونه : Echium amoenum

* نام خانواده : گل گاوزبانیان یا Boraginaceae

شکل3 : گیاه گل گاوزبان

گیاهی علفی و دارای اعضای پوشیده از تارهای نرم است . ساقه راست یا به حالت خمیده و برگهای ساده با یک گلبرگ منحصر به فرد . گلهای درشت و آبی مایل به بنفش یا بنفش رنگ آن در مهههای اردیبهشت تا تیر ، به تعداد کم بر روی ساقه آن ظاهر می گردد. میوه اش فندقه ، نوک تیز و پوشیده از برجستگیهای کوچک و متعدد است.

پراکنش : نواحی کوهستانی شمال ایران می روید و در استان گلستان در نقاط کوهستانی کردکوی ، گرگان ، علی آباد و کلاله رویش دارد.

خواص درمانی : گلهای این گیاه در طب سنتی آن را مقوی ، مفرح و مسهل می دانند و برای رفع تنگی نفس ، درد گلو ، بیماری ترس ، وسواس ، تپش قلب و ... کاربرد دارد.

بید مشک

* نام علمی گونه : Salix aegyptiaca L.

* نام خانواده : بید یا Salicaceae

درختچه ای بزرگ یا درختی تا ارتفاع 8-10 متر ، چوب زیر پوست با زخم های خطی مشخص ، برگها نسبتاً بزرگ بطول 50 -120 میلی متر . گل آذین دم گربه ای زودرس ضخیم با کرکهای بلند و انبوه.

پراکنش : بید مشک در ایران از پراکندگی نسبتاً زیادی در مناطق معتدله و معتدله سرد برخوردار است و در بسیاری از نقاط نیز بمنظور استفاده از گل آذین جهت تهیه عرق بید مشک کاشته می شود.

خواص درمانی : عرق بید مشک بعنوان تقویت کننده و آرام بخش و ضد رطوبت و گرمازدگی مصرف سنتی دارد.

 زرشک

* نام علمی گونه : Berberis vulgaris L.

* نام خانواده : زرشک یا Berberidaceae

شکل4 : گیاه زرشک

درختچه ای خاردار به ارتفاع 1 تا 3 متر و دارای شاخه های شکننده ، ارتفاع بعضی از نمونه های آن در محیط مناسب به 6 متر نیز می رسد . از این گیاه نژاد های پرورش یافته وجود دارد که میوه ای زرد رنگ ، بنفش و یا آبی تیره دارند . میوه زرشک کوچک بیضوی بطول 7تا 10 و به عرض 3 تا 4 میلی متر است.

پراکنش : در نواحی کوهستانی شمال ایران و استانهای گلستان ( ارتفاعات بندرگز ، درازنوی بالاجاده ، شاهکوه و چهارباغ گرگان ، ارتفاعات علی آباد ، منطقه خوش ییلاق و پارک ملی گلستان) ،مازندران و گیلان و... می روید .

خواص درمانی : ریشه گیاه طعم تلخ و ناپسند دارد و به عنوان مقوی و تب بر مصرف می شود .غرغره جوشانده آن در تقویت لثه دندان موثر است . مصرف برگ زرشک جهت رفع زردی و میوه آن به عنوان مقوی و رفع ناراحتی های کلیه در بعضی نواحی مانند هند و چین معمول است. آب حاصل از زرشک آبی بعنوان صفرابر مصرف سنتی دارد. زرشک بی دانه یا زرشک پلوئی عبارتست از میوه های استوانه شکل برنگ قرمز روشن و طعمی ترش و بدون دانه است که از درختچه زرشک بی دانه بنام Berberis orientalis var asperma بدست می آید . زرشک بی دانه بعنوان عطر و طعم دهنده و همچنین تسهیل کننده اعمال کبد مصرف سنتی دارد.

 مامیران

* نام علمی گونه : Chelidonium majus L.

* نام خانواده : خشخاش یا Papaveraceae

شکل5 : گیاه مامیران

مامیران گیاهی علفی ، دائمی به ارتفاع 30 تا 80 سانتی متر و دارای برگهای منقسم به 5 تا 7 قطعه پهن و دندانه دار است . گلهای آن به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر ساده و میوه اش باریک و دراز است . در تمام گیاه شیرابه ای به رنگ زرد نارنجی جریان دارد. کلیه قسمتهای گیاه و شیرابه آن مصارف درمانی دارد. ریشه آن موثرتر از سایر قسمتها بنظر می رسد .

پراکنش : مامیران در نواحی شمال ایران استانهای گلستان ( بندرگز ، کردکوی و بالاجاده ، گرگان ، علی آباد ، آزادشهر و مینودشت) ، مازندران ، گیلان و بسیاری از نواحی دیگر می روید . این گونه بیشتر بر روی دیوارها ، نقاط متروک ، سایه دار ، حاشیه جاده ها و نواحی مجاور آبادیها می روید و در تابستان گل می دهد.

خواص درمانی : مامیران به مقادیر درمانی ، اثر مدر ، مسهل ، آرام کننده , مخدر ، ضد تشنج ، پایین آورنده فشار خون ، صفرابر ، تصفیه کننده خون و دفع کرم در مصارف داخلی دارد.در استعمال خارج ، قرمز کننده پوست بدن ، تاول آور و بهبود دهنده زخم های سطحی بدن است. مقدار زیاد مامیران در مصارف داخلی سمی می باشدو ممکن است حتی موجبات مرگ را فراهم سازد.

 گل راعی (علف چای، هوفاریقون)

* نام علمی گونه : Hypericum perforatum

* نام خانواده : Hypericaceae

شکل 6 : گیاه کامل گل راعی

گل راعی گیاهی است علفی و چندساله با ارتفاع 30 تا 90 سانتی متر که دارای ساقه ای بدون کرک و تا حدودی خزنده است. برگ های این گیاه قاشقی شکل و بدون دمبرگ می باشند و دارای حفرات فراوان اسانس هستند که نام گونه ی این گیاه (perforatum ) از همین ویژگی آن حاصل شده است. گل های زرد رنگ این گیاه در یک گل آذین دیهیم قرار گرفته اند. در مورد این گیاه در بین اروپائیان داستان های زیادی موجود می باشد که گل راعی را دافع ارواح خبیثه می دانند و نام جنس این گیاه (Hypericum ) برگرفته از همین موضوع است. گل راعی گیاهی است آفتاب دوست و تا حدودی رطوبت پسند که در خاک هایی با بافت سبک تا متوسط با pH خنثی بخوبی رشد می نماید.
تکثیر این گیاه عمدتا توسط بذر و گاها توسط ساقه های رونده صورت می گیرد. بذور ریز این گیاه را بایستی در عمق کم کشت نمود و معمولا از کشت غیرمستقیم بذور استفاده می شود.برداشت این گیاه در زمانی است که 50 درصد گل ها باز شده اند و این عمل شامل قطع پیکره ی رویشی این گیاه از نزدیکی سطح زمین می باشد. برداشت در یک روز آفتابی صورت گرفته و محصول را بایستی به سرعت در محلی تاریک خشک نمود.

پراکنش : این گونه بعنوان علف هرز مزارع ، حاشیه راهها ، اراضی متروک در شهر و روستا و همچنین در مناطق کوهستانی تا ارتفاع 2000 متر رویش دارد این گیاه در درازنوی بالاجاده ، حاشیه جاده مسیر توسکاستان به چهارباغ رویش دارد.

خواص درمانی و کاربرد: برخی از اثرات درمانی این گیاه عبارتند از: آرام بخش و ضد میگرن، درمان ناراحتی های ریوی، درمان مشکلات شب ادراری کودکان، درمان عفونت های دستگاه تناسلی زنان و... .در استعمال خارجی برای بهبود زخم ها و درمان سوختگی پوست بکار می رود. اخیرا توجه فراوانی به این گیاه جهت درمان ایدز شده است.

  رزماری یا اکلیل کوهی

* نام علمی گونه : Rosmarinus officinalis

* نام خانواده : Lamiaceae

شکل 7 : گیاه رزماری

رزماری گیاهی است چندساله و به فرم بوته ای که در تمامی فصل های سال سرسبز می باشد. برگهای باریک آن به صورت متقابل بر روی ساقه قرار می گیرند و گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش می باشند. از خصوصیات این گیاه بوی فراوان برگ ها می باشد که آن را به عنوان یک گیاه معطر مشهور نموده است. رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود. رزماری بندرت و در شرایط خاصی تولید بذر می نماید و روش مرسوم تکثیر این گیاه قلمه می باشد. سرشاخه ها و برگ های این گیاه در اوایل دوره گلدهی برداشت می شوند که این عمل در سطوح کوچک به کمک داس و در سطوح وسیع بوسیله ی ماشین های برداشت مخصوص صورت می گیرد. برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.

خواص درمانی : دمکرده ی برگ های این گیاه به عنوان ضد نفخ، ضد اسپاسم دستگاه گوارش و ... کاربرد دارند و این دمکرده در مصرف خارجی برای تقویت موی سر کاربرد دارد. اسانس گیاه بطور گسترده در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می گردد و داروهایی از این گیاه در کشورمان تولید می گردد (مانند قطره رزمارینوس) که اکثرا برای تقویت موی سر و جلوگیری از ریزش مو می باشد. همچنین پماد رزماری بعنوان تسکین دهنده دردهای عضلانی و مفصلی قابل استفاده می باشد.

احتیاطات مصرف: مصرف این گیاه بصورت خوراکی در زمان بارداری ممنوع اعلام شده است و همچنین مصرف زیاد آن سبب مسمومیت می گردد.

 به لیمو

* نام علمی گونه: Lippia citriodora

* نام فارسی خانواده : Verbenaceae

شكل 8 : گياه به ليمو

به لیمو درختچه ای است خزان پذیر از خانواده ی شاهپسند که ارتفاع این گیاه به 3 تا 5 متر نیز میرسد. برگ های این گیاه به صورت کشیده و به رنگ سبز کمرنگ دیده می شوند و بصورت دسته های سه تایی بر روی ساقه قرار می گیرند. گلهای این گیاه به رنگ بنفش کمرنگ بصورت گل آذین پانیکول در انتهای ساقه وجود دارند. جنس Lippia دارای بیش از 200 گونه است که در این بین L.citriodora دارای اهمیت ویژه ای می باشد. به لیمو گیاهی است بومی کشورهای آمریکای جنوبی (شیلی و پرو) که بطور وسیع در باغ های کشورهای اروپایی کشت می گردد. این گیاه امروزه در شمال کشورمان کشت و کار می گردد و گونه های بومی ای نیز از جنس Lippia در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری کشورمان وجود دارند. به لیمو برای رشد به هوای گرم، نور فراوان و رطوبت بالا نیاز دارد و به سرما حساس می باشد. برای رشد به خاک هایی با بافت سبک و لومی نیازمند است و pH خاک مناسب برای این گیاه 5/6 ذکر گردیده است. تکثیربه لیمو به آسانی در تابستان بوسیله ی قلمه صورت می گیرد و بهتر است جهت ریشه دار شدن قلمه ها، آنها را مدتی در زیر سایبان قرار دهیم. نیاز این گیاه به عناصری چون نیتروژن و پتاسیم بیشتر از سایر عناصر می باشد. برگ ها و پیکر رویشی تازه ی این گیاه حاوی اسانسی می باشند که بوی لیمو می دهد و آنچنان عطر دلنشینی دارد که همیشه به عنوان یک گیاه معطر در باغ های سلطنتی اسپانیا کشت می شده است. ترکیب اصلی اسانس به لیمو سیترال می باشد و سایر اجزای اسانس آن عبارتند از: لیمونن، کارون، لینالول، ژرانیول و ...

خواص درمانی و کاربرد: برگ ها و پیکر رویشی این گیاه دارای خاصیت تب بر، مسکن، ضدنفخ، کمک کننده به هضم غذا، آرامش بخش و ... هستند. چای به لیمو فوق العاده آرام بخش و تسکین دهنده اعصاب است. اسانس این گیاه در صنایع غذایی و در تهیه ی انواع عطر و ادکلن بسیار کاربرد دارد. به لیمو یکی از گیاهانی است که امروزه در باغ های آروماتیک کشورهای اروپایی بوفور کشت می گردد.

  لیست کاملی از گیاهان داروئی بالاجاده

• بعدی >